Ślepowrony to film podejmujący temat relacji między człowiekiem a zwierzętami – oraz całą nie-ludzką naturą, którą reprezentują lasy i bagna Polski. Narracja czerpie z historii i literatury, a także dawnych tradycji i obrzędów. Przeszłość i teraźniejszość przenikają się tu w próbie odkupienia za okrucieństwa popełnione wobec zwierząt i ludzi.

Film Joanny Rajkowskiej i Roberta Yerachmiela Snidermana afirmuje komunię z istotami nie-ludzkimi, ze światem zwierząt, z naturą, której człowiek jest częścią, a nie przeciwieństwem. Ich wizja odwołuje się do posthumanizmu – nurtu filozoficznego powstałego w odpowiedzi na rozwój najnowszych technologii i odkrycia nauk biologicznych, które podważyły tradycyjne pojmowanie istoty ludzkiej ustanowione przez filozofię oświecenia. To wizja kondycji postludzkiej, która kontestuje koncepcję człowieka jako centrum wszechświata i miary wszechrzeczy. Jak pisze wybitna teoretyk Donna J. Haraway, „Ruchy na rzecz praw zwierząt nie są irracjonalnym zaprzeczeniem ludzkiej wyjątkowości; są trzeźwym rozpoznaniem powiązań, które biegną w poprzek zdyskredytowanego podziału na naturę i kulturę”.¹

Ślepowrony to także refleksja nad naturą jako niemym świadkiem historii. Bagna, z ich pożywnymi korzeniami, stały się schronieniem dla Dzidka i jego matki uciekających przed śmiercią podczas Holokaustu – podobnie jak mokradła stanowiły schronienie dla społeczności zbiegłych niewolników w obu Amerykach. Przyroda jest jednak obojętna – Dzidek musi przetrwać wśród innych żywych istot, w dziczy, gdzie po zmroku polują ślepowrony, o których mówiono, że odprowadzają zmarłych w zaświaty. Antropomorfizacja zwierząt wprowadza wątek przewodni pracy, przywołany w jej motto „Wszystkie ciała są w czymś z sobą zgodne”² (Spinoza). W Ślepowronach – refleksji nad ludzką historią i wieczną naturą – śmierć ludzi i zwierząt to jedno.

Całość tekstu Moniki Fabijańskiej jest dostępna tutaj.

1^ Haraway, D. J., Simians, Cyborgs and Women: The Reinvention of Nature. New York, NY: Routledge, 1991, s. 152. Tłum. kurator.

2^ Spinoza, B., „Etyka”, Część II, Twierdzenie 13, Twierdzenie pomocnicze 2 w Dzieła t.1, Traktat o poprawie rozumu. Etyka. Warszawa: Dom Książki Polskiej, 1927 [dostęp: 05.08.2021]. Dostępne w https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/spinoza-etyka.html